Libri da leggere
Tituzza
di sutrisa a mussumulisa, in Sorce Cocuzza Maria, Antologia di
soprannomi mussomelesi. Aneddoti e storie di personaggi presentati in
singolare nomenclatura,
Edizioni Lussografica, Caltanissetta 2012, pp. 259,263.
Un cintinaru di anni nnarriri e macari, quarcunu di cchiù
nascì a Sutera, a lu pedi di la Rocca di San Polinu, la
bedda Tituzza, figlia di Liscianniru Scassapagliara e di so’
muglieri Marietta Svampalavura.
La nicaredda era la quinta di ottu fratuzzi, chi nascivanu comu
cuniglia, e li du’ puvuriddi dicivanu ca eranu “figli di la
Pruvvidenza”.
Veru la Santa Pruvvidenza l’assistiva, ma pariva ca iddi nun ci
mittivanu nenti , nun l’aiutavanu dda Pruvvidenza, e li
picciliddi calavanu di lu cielu.
Quannu nascì Tituzza, Liscianniru dissi:<<Fimmina
iè, si stuccà un lignamu di lu tittu!>>,
pirchì aviri ‘na figlia fimmina tannu era ‘na
disgrazia: ci vuliva la dota pi’ maritarla e … li fimmini
davanu tantu malu chiddiri.
Liscianniru rattiddiava, ogni tantu faciva cocchi jurnata di travagliu
unni ci capitava, ‘ncampagna a metiri, a zappari, a cogliri
minnuli e ulivi, a vinnignari, a scippari favi, a spagliari; comu
manuali cu lu masciu muraturi; unni era era, si ‘ndustriava.
Marietta, donna sparagnatura, l’ova di li quattru gaddini
c’avia li canciava pi frummintu e addubbava; ogni tantu
arripizzava cocchi paru di pantaluna o cusiva cocchi paru di mutanni di
dota, e … campuliavanu a l’abbonè.
Pi li fratuzzi, appena ancuminciavanu a firriari pi li viuzzi di lu
quartiri Rabatu, era l’ura di jri a pasciri crapi e mungiri
vacchi, adduvati nni cocchi picuraru.
E la fimminedda? Jri a pasciri picuri era sirbizu di masculi! Forsi
putiva essiri mannata a serba nni cocchi famiglia cchiù
benestanti, datu ca la carusa, ora rannuzza, era veru sperta.
Era sperta, rispittusa e allegra: jva cantannu sempri e salutava
tutti li genti di lu vicinatu. Era servizievuli cu tutti e si
‘mparava all’istanti sirbiza, proverbii, canti e
cunti.
Era ancora nicaredda, ma pi tannu era picciuttedda, e arraccamava cosi
puliti, si cocchi vicina ci dava ‘na pizzudda, la uglia e lu filu!
Marietta, quannu pinsava a lu timpu a viniri pi dd’unica figlia
fimmina c’avia, ci muriva lu cori, e priava,’ncuiatannu
tutti li Santi di lu Paradisu:
Santa Rita, facitila fari zita,
Santi Cosma e Damianu, a manu a manu,
San Polinu, mittitila prestu ‘ncaminu,
Sant’Antuninu,c’ un picciuttu vicinu,
San Vastianu,un biddu cristianu,
Sant’Isidoru, c’ un cori d’oru,
Santu Nofriu pilusu, nun sia mai difittusu,
San Sebastianui,c’un mistiri ni li manu,
San Vilasi, si po’ essiri, cu li casi,
San Caloriu, San Giseppi, San Pasquali,
‘na bedda occasioni nun faciti mancari,
Santa ‘Atuzza apriticilla ‘ na bona viuzza,
Cori di Gesù, nun mi faciti piniari cchiù,
Santa Lucia, vi prummittu la cuccia,
Madonna di lu Carminu e Signuruzzu,
‘sta grazia v’addumannu cu lu curuzzu.
Curriti, curriti Vergini Maria,
diciti <<Amen>> e così sia!
‘Na jurnata di chisti un picciutiddu, di nomi Pippuzzu, cu
so’ patri e du’ amici, risidenti a Mussumeli, vinniru a
Sutera pi capitari ‘na mula cu picca sordi.
Ivanu addumannannu ‘nformazioni paisi paisi e, caminannu caminannu, arrivaru a lu Rabatu.
Diavulu fallu apposta, oh chi vaju dicinnu! Pruvvidenza vonzi ca
Tituzza assittata a lu scaluni di la porta s’asciucava li capiddi
a lu suli. Avia belli ricciolini niuri chi ci cummigliavanu li spaddi e
idda li vutava e svutava pi disbrigarisi e ‘nturciuniarisilli a
tuppu cu lu pittinicchiu di ‘ncapu.
Pippuzzu, era troppu picciuttiddu ma ad ogni modo sempre masculu era,
l’ucchi ci jru a ddu scaluni, vitti a Tituzza e si
sintì scotiri lu coru ca paria ca ci avia nesciri di fori.
La criatura si sbarattà tuttu e si sintì cadiri
‘nterra. Mai ci avia capitatu ‘na cosa simili e nun sapia
capiri chi era, ma, cchiù taliava a Tituzza cchiù si
sintìa smoviri …, perciò ancumincià a
capiri.
Lu patruzzu di Pippuzzu, Cinuzzu Frascalia, a prima botta, si
scantà a vidiri sbiancari e arrussicare lu figliu, ma pua,
vidinnu la taliatura di lu picciuttiddu a Tituzza, si mangià la
foglia e in menti sua pinsà: “A chi nun truvammu la mula,
truvammu la muglieri”.
Cinuzzu, spirtu, avanti chi fu ura di jrisinni a lu paisi,
piglià ‘nformazioni ‘ncapu di Tituzza e la cosa ci
parsi bona. D’arristu migliu l’onestà ca la
ricchizza.
Pippuzzu, doppu dda jurnata, parìa stunatu, cumu si l’avissiru fracchiatu: parìa abbabaluccutu.
Cinuzzu, perciò, la pinsà, si l’arragiunà cu
Vicinzina so’ muglieri e cu lu figliu, ora ‘ntrunatu, e
s’arricampà a Sutera pi spiegarisi cu Liscianniru
Scassapagliara. A st’omu nun ci parsi veru lu discursu e
subitu, senza diri nenti a Tituzza, decisiru la data di lu
‘nguagiu e cumu s’avianu spartiri li spisi.
Marietta, si sintì subitu in obbligu cu lu Paradisu e nun sapia
a cu’ ringraziari pi primu, anchi si ci dissi a
Sant’Antuninu ca lu picciuttu nun era di vicinu e ora la figlia
maritata avia fari tanta strata, pi giunta ‘ncudduriata.
Ad ogni modu migliu maritata e luntana ca serba!
San Pasquali, nmeci, s’avìa mpignatu: lu picciuttu,
Pippuzzu, ora s’avìa mittiri a cunzari scarpi cumu a lu
patruzzu, ca lu mistiri lu canusciva bunu: macari scarpi di bon nuvu
faciva!
Tituzza, ca nenti avia caputu di l’esistenza, accunsintì a
la nova vita e partì pi Mussumeli, pinsannu di jri ‘ntra
‘na città ranni ranni, unni tutti li fimmini si
‘ntrusciavanu ni lu sciallu ricciu chi idda nun avìa e si
raccumannavanu a la Bedda Matri miraculusa e china d’oru chi
ma’ avia vistu prima.
Si ni j a stari nni ‘na casuzza piccilidda ma arrizzittata ca ci
parsi lu palazzu di lu re e la cosa la ‘mpressionà
assà.
Truvà nu bonu vicinatu fattu di genti ‘ndustriusi, onesti
e massari, tantu ca a idda ci vinni subitu lu disidderiu di abbirsarisi
a fari corcosa, anchi si a pigliari l’acqua ci avìa jri,
avìa a ‘mpastari lu pani e ogni lavata di robi era un malu
chiddiri, tantu era traficusa, ma ad ogni modu si la passava bona e
iera cuntenti.
Pi la ‘Maculata Tituzza si ni j a Sutera e stetti ‘na
simana nni so’ ma’. Pi l’occasioni accumpagnà
la Madonna di lu Carminu a Sant’Aita, unni avìa a filari
la tila cu Santa Lucia finu a lu 13 di dicimbru. Tituzza pietusa
pinsà ca li santi travagliavanu aspittannu la nascita di lu
Redenturi e idda, ancora senza figli e accasata, putiva tessiri
tuvagli, linzola, cuntri, frazzati e tappeti. Guadagnava accussì
cocchi sordu e si faciva donna d’affari cumu li vicini! La
pinsata nun iera mala, ma lu tularu?
Quannu vinni Pippuzzu so’ maritu ci l’arragiunà.
Iddu tantu cummintu nun iera… ca pinsava a lu giudiziu di li
genti, ma a la fini accunsintì. Jru ni lu fallignami e si ficiru
fari: anti, sidili, pidacchia cu li puddicini e sugliu.
Pua Tituzza si accattà lu cuttuni e si fici fari lu lizzu, pua
si fici fari lu pettini di tenniri cannuzzi e dopu j ni la za’
Turidda la Tistuna e si fici inchiiri lu lizzu, lu pettini e si fici
trari lu sugliu. Ora secunnu chi vuliva tessiri, inchinnu pettini e
lizzu diversamenti, idda putiva travagliari e fari nesciri di nni ddu
tularu tuttu chiddu chi ogni clienti disiava.
Appena tutti cosi, perciò, furu pronti, partì
c’un carrettu carricatu d’u tularu, annessi e connessi. A
Mussumeli muntà ogni cosa e chiamà li vicini pi farli
taliari.
Tutti ci ficiru li cumplimenti e si ficiru amici e clienti di Tituzza,
chi migliorava ogni ghiurnu cchiossà la so’ bravura, tantu
ca la vuci s’allargà e nun ci fu Mussumulisi ca nun
visità la casa di Pippuzzu.
Tutti si meravigliavanu ca dda carusedda sutrisa fussi tantu massara!
Tituzza travagliava jurnu e notti e chiddu chi ci scricchiava di li
mani, anzi di lu tularu, nun si po’ scriviri. Dopu qualchi timpu
vinniru fina genti di Palermu a truvari a Tituzza e prenotavanu doti
sani. Tituzza era stanca ma cuntenta e ringraziava lu Signuri e tutti
li Santi di lu Paradisu e, a cu’ prummittiva na tuvaglia
d’artaru, a cu’ tavulati pi li puvuriddi.
La so’ famiglia nun putiva capiri la facenna fina a chi pi la
festa di la Madonna di li Miraculi j a vidirla e ristà a vucca
aperta.
La famiglia ancumincià a crisciri e, la sira, a la luci di la
cannila, li vicini priavanu nzemmula e travagliavanu fina a chi lu
sunnu nun li visitava.
Ddu vicinatu campava ni l’armunia e iera l’esempiu di ogni
cumpagnia. Umini e fimmini si rispittavanu cumu fratuzzi e, paisani e
frustiri, si aiutavanu .
‘Sta storia chi t’insigna a tia, caru letturi?
La vita cancia e porta surprisi, ma l’essiri è to’ ‘ntra tutti li ‘mprisi!
Nun ti arrenniri, ma camina: la storia si scrivi a picca a picca fin’a quannu la fini la copertina tocca!
Nun ti scantari di cu’ di luntanu, vicinu a tia veni a stari: porta storia e cu tia po’ accuminciari a cantari!
Di tuttu chistu fanni tisoru e, accussì, la to’ vita po’ dari frutti d’oru!
Carmelina Sanfilippo